 |
| Tâm lé chính trị |
Dean Burnett
Các chiến dịch tranh cử ở Mỹ cùng một số nước đã và
đang bắt đầu diễn ra, nhưng kì lạ thay, những hành động hay lời nói “kém thông
minh” có vẻ sẽ chẳng ảnh hưởng gì tới khả năng thành công của các ứng viên. Thật
vậy, không may là luôn tồn tại một số cơ chế tâm lý khiến cho một người dù “dốt
đặc cán mai” vẫn có thể được bầu vào các vị trí đầy quyền lực.
Các chính trị gia, uy tín của họ thường khá tệ hại
(thua cả môi giới nhà đất và nhân viên ngân hàng: Link).
Công bằng mà nói, phần lớn đều do lỗi của họ, nhưng cũng thật thiếu suy xét nếu
ta cho rằng chính trị gia nào cũng như thế vì nếu không thì toàn bộ hệ thống đã
sụp đổ từ lâu rồi. Tuy vậy, mọi người vẫn thường cho rằng chính trị gia là những
người không đáng để tin tưởng, vậy nên chúng ta hãy cứ tạm thời giả định tình
huống xấu nhất.
Một chính khách đưa ra một chính sách tồi? Người ấy
quả là một thảm hoạ. Ông ấy/ Bà ta thay đổi ý kiến và muốn rút lại chính sách
đó? Thật yếu đuối và chẳng đáng mặt lãnh đạo. Họ cam đoan thay đổi? (giảm thuế
hay tăng phúc lợi) Rõ ràng đang nói láo. Chính khách đó hứa hẹn một điều khác
thường (tăng thuế, giảm chi tiêu)? Chắc chắn nó sẽ xảy ra. Rõ ràng kiểu gì họ
(các chính trị gia) đều bị thiệt thòi, vậy tại sao họ lại phải bận tâm? Tuy nhiều
người chỉ tham gia chính trường vì bản thân nhưng may mắn thay, nhiều người
cũng còn muốn làm hết sức mình và luôn lắng nghe các ý kiên tiêu cực đổ lên đầu
họ.
Vậy nên không phải chính trị gia nào cũng ngu dốt (dù
định nghĩa ngu dốt của bạn có thể dao động rất nhiều) nhưng rõ ràng nhiều người
không được thông minh cho lắm. Hoa Kỳ xem ra là một ví dụ điển hình; Sarah
Palin, Ted Cruz,… những người đã và đang chạy đua cho chức tổng thống. Và cũng
đừng quên tổng thống George W Bush, người nắm cả nền kinh tế và kho đạn hạt
nhân với sự mơ màng và lơ ngơ cao độ, đã ngồi ở vị trí cao nhất tận 8 NĂM.
Vậy liệu điều gì đang diễn ra? Một cách logic, chúng
ta sẽ muốn một người thông minh, am hiểu tường tận cách thức và tiếp cận tốt nhất
để điều hành đất nước một cách tối ưu. Nhưng không! Mọi người lại thường hay hành
xử và đưa ra lựa chọn theo cách khiến chúng ta phải đặt dấu hỏi về khả năng trí
tuệ của họ. Giải thích cho hiện tượng này, rất nhiều yếu tố khác nhau có thể
liên quan như tư tưởng hệ, văn hoá, xã hội, lịch sử, kinh tế,…, bởi lẽ chính trị
là tập hợp của tất cả các thành tố trên. Nhưng chưa dừng lại ở đó, hiện tượng
này còn bị tác động bởi một số tiến trình tâm lý nổi tiếng mà có thể bạn không
nghĩ tới.
Tự tin, tự
tin nữa, tự tin mãi
Những người tự tin thường hay dễ thuyết phục người
khác. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định điều này (Link). Đa phần các nghiên
cứu dạng này thực hiện trong bối cảnh các phiên xét xử tại toà án, các nhân chứng
tự tin thường dễ thuyết phục bồi thẩm đoàn hơn các nhân chứng lo lắng, ngập ngừng.
Ta còn có thể thấy hiện tượng này ở một số khung cảnh khác. Ví dụ, những người
bán xe cũ hay các nhân viên buôn bán địa ốc đã tận dụng kĩ thuật này suốt nhiều
thập kỷ. Các chính trị gia đương nhiên biết việc này, họ đều được huấn luyện về
truyền thông và quản trị quan hệ công chúng; bất kỳ chính trị gia nào không xuất
hiện với dáng vẻ chắc chắn và tự tin đều sẽ bị “nốc ao” ngay từ vòng “gửi xe”.
Vậy nên tự tin là rất quan trọng trong chính trị.
Tuy vậy, hiệu ứng Dunning-Kruger (Link) cho
thấy những người kém thông minh thường hay tự tin quá mức (Link). Trong
khi đó, những người thông minh thì ngược lại. Tự đánh giá là một kỹ năng nhận
thức quan trọng (Link),
tuy nhiên bạn cần trí tuệ để làm điều này; nếu không đủ tinh tường, bạn sẽ
không có khả năng nhìn nhận mình là bất toàn và thiếu sót.
Vì thế, nếu bạn muốn một người “bẩm sinh” tự tin đại
diện cho đảng phái của mình thì chọn lựa người thông minh là sai lầm trên nhiều
phương diện. Tuy nhiên nó cũng có những hiệu ứng ngược; nghiên cứu cho thấy khi
một người tự tin bị chỉ ra rằng đang nói sai/ nói dối, sau đó họ sẽ bị đánh giá là
không đáng tin hơn so với người thiếu tự tin (Link).
Điều này giúp giải thích mặt tối của chính trị, đó là một chuỗi các cá nhân tự
tin hứa hẹn những điều lớn lao rồi thất bại thảm hại trong việc thực hiện những
cam kết đó. Những điều này thật sự khiến chúng ta cảm thấy ngán ngẩm.
Chính trị rất
phức tạp
Lãnh đạo hiệu quả một đất nước hàng chục triệu dân,
mà mỗi cử tri đều có những yêu cầu và đòi hỏi riêng, quả là một công việc cực kỳ
phức tạp. Có quá nhiều biến số cần phải giải quyết. Bất hạnh thay, chuyện gom
góp tất cả các vấn đề trên rồi giải quyết như biên tập âm thanh hay phim ảnh
truyền thông hiện đại là điều bất khả thi. Vì vậy, nhân cách thường là yếu tố
xuất hiện đầu tiên. Những nhân cách kém thông minh thì thường tự tin, nó khiến
cho người khác dễ bị thuyết phục, và cứ thế mà lan truyền.
Trong mọi hoàn cảnh, con người thường cảm thấy ngán
ngẩm những chủ đề và thảo luận mang tính học thuât, phức tạp. Họ có thể không
có kinh nghiệm với vấn đề, hay cảm thấy quá sợ hãi để mong muốn tham gia vì lẽ
nếu làm vậy họ sẽ mất rất nhiều thời gian và công sức. Nhưng chính trị, đặc biệt
là nền dân chủ, lại yêu cầu con người phải tham gia.
Các nghiên cứu về nhân cách cho thấy rất nhiều người
thường có tính định hướng mục tiêu - “xu
hướng phát triển hay thể hiện khả năng trong các tình huống cá nhân tin rằng
năng lực của mình sẽ được lượng giá và có khả năng thành công”. Cảm giác bạn chủ
động tác động lên một điều gì đó (như kết quả bầu cử) có thể là một yếu tố tạo
động lực rất mạnh mẽ, nhưng nếu một người bắt đầu phát biểu về những thứ “đao
to búa lớn” như tỉ lệ lãi suất hay quản trị niềm tin với hệ thống sức khoẻ, bạn
sẽ nhanh chóng khó nắm bắt, không theo kịp và dần cảm thấy bị tách ly. Vậy nếu
một người tự tin nói rằng có một giải pháp đơn giản hay cam kết sẽ khiến cho những
thứ phức tạp “tan biến”, hình ảnh của họ xem ra hấp dẫn hơn nhiều.
Điều này cũng được thể hiện thông qua Luật tầm thường
của Parkinson (Link),
chúng ta hay có xu hướng giành thời gian và công sức để tập trung vào những điều
tầm thường mà chúng ta hiểu nhiều hơn so với cho những điều phức tạp mà ta
không hiểu nổi. Con người thường thích những thứ tầm thường (Link),
những người kém thông minh hay bóp nắn những vấn đề lớn thành các các mảnh nhỏ
(nhưng thiếu chính xác) lại là những người hay được lựa chọn.
Liên hệ đến
cử tri
Một trong những phẩm chất tích cực nơi George W Bush là
người dân cảm thấy họ có thể “ngồi uống bia với ông”. Họ cảm thấy có liên hệ tới
ông. Ngược lại, đẳng cấp ưu tuyển nhiều khi lại là một đặc điểm tiêu cực. Ý tưởng
về một người nằm ngoài quy chuẩn thông thường của xã hội lại đi lãnh đạo đất nước
có thể khiến nhiều người cảnh giác. Điều này dẫn đến việc các chính trị gia
không ngừng tìm cách “sâu sát” với quần chúng.
Phần lớn cử tri rất dễ chịu tác động bởi các định kiến,
thiên kiến, thành kiến tiềm thức (Link)
và thường chỉ yêu thích “nhóm” của mình (Link).
Không có điều gì trong những điều trên là có logic và được ủng hộ bởi bất kỳ bằng
chứng hay thực tế nào cả, con người cũng không thích nghe những thứ người ta
không muốn nghe (Link).
Họ cũng nhận thức rất rõ địa vị xã hội (Link);
chúng ta cần cảm thấy mình ưu việt hơn người khác theo cách nào đó để duy trì cảm
giác giá trị của bản thân. Kết quả là những người thông minh nói những thứ phức
tạp dung chứa những thông tin gây khó chịu (nhưng chính xác) lại chẳng hấp dẫn
được ai, trong khi những người thể hiện kém trí tuệ, chẳng đe doạ được ý thức giá
trị của ai, cũng chỉ chú tâm nói những thứ đơn giản, ủng hộ những thành kiến sẵn
có và chối bỏ những thông tin gây khó chịu, lại có vẻ được yêu thích.
Quả là một tình huống đáng buồn nhưng xem ra đó lại
là chính cách đầu óc chúng ta vận hành. Tất nhiên ngoài những gì đề cập vẫn còn
nhiều thứ khác liên quan đến vấn đề này, tuy nhiên nói thêm chỉ làm mọi sự phức
tạp hơn mà thôi, và như những gì đã được trình bày, đó hẳn không phải là cách
khôn ngoan để lôi kéo người khác.
Link: http://www.theguardian.com/science/brain-flapping/2015/apr/02/democracy-psychology-idiots-election
Dịch: Hành Lang Tâm Lý
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét