 |
| Làm sao đối mặt với cái chết |
Đây là bài đầu tiên của series “Đương đầu với
sự hữu hạn của cuộc sống”. Xuyên suốt series là những bài viết về nỗi sợ cái
chết, sợ sự mất mát ở từng độ tuổi và cách để đối diện, đương đầu với cái chết
không thể tránh khỏi ở mỗi người. Bài thứ 2 của series sẽ nói về cách giúp trẻ
nhận thức, hiểu và thích nghi được dần với cái chết ở một người.
Tác giả
· Lisa Iverach: Hợp tác danh dự tại khoa Tâm lý, Đại học Macquarie và Nghiên cứu sinh tại University of Sydney
· Rachel Menzies: Ứng viên tiến sĩ Tâm lý Lâm sàng tại đại học Sydney
· Ross Menzies: Phó giáo sư của đại học Sydney
Nhận thức được sự hữu hạn của đời sống là một phần trong sự tồn tại của
con người. Với tư cách là một tác giả và là một nhà triết học hiện sinh, Irvin
Yalom từng nói, chúng ta “sẽ mãi bị ám ảnh bởi việc biết rằng chúng ta sẽ luôn theo trình
tự lớn lên, nở rộ - đỉnh cao, và không thể tránh khỏi - xuống dốc và chết.”
Ngày càng có nhiều nghiên cứu tìm hiểu nỗi lo
lắng quá mức về những gì cái chết, và sự mơ hồ về thời điểm nó xảy ra, gây ra
cho chúng ta. Một học thuyết tâm lý xã hội, được gọi là TMT “Terror management
theory – Thuyết kiểm soát sự khiếp sợ”, là một cách giúp chúng ta hiểu nỗi lo
lắng trên ảnh hưởng đến hành vi cùng cảm thức bản thân như thế nào.
Cơ chế phòng vệ
Theo học thuyết này, chúng ta quản lý nỗi sợ chết của mình bằng
cách tạo ra cảm giác trường tồn và ý nghĩa cho cuộc sống. Chúng ta tập trung
vào những thành tích cá nhân và thành tựu của những người chúng ta thương yêu;
chúng ta chụp vô số hình ảnh nhằm kéo dài ký ức; chúng
ta cũng có thể đến nhà thờ và tin vào cuộc sống ở kiếp sau.
Những hành vi này làm tăng giá trị của bản thân chúng ta và giúp
ta có được cảm giác mạnh mẽ khi đối diện với cái chết. Tuy nhiên với một số
người, những giai đoạn stress hoặc các mối đe dọa đối với sức khỏe của họ, hay
của những người thân có thể dẫn tới những cơ
chế đương đầu bệnh lý và kém hiệu quả.
Những người này sẽ hướng
nỗi sợ chết của họ sang mối đe dọa nào nhỏ và dễ kiểm soát hơn, ví dụ như
nhện hoặc vi khuẩn. Những ám sợ này
nhìn chung có vẻ an toàn và nằm trong khả năng kiểm soát hơn là nỗi sợ về cái chết.
Điều này hợp lý vì khi chúng ta nhìn
kỹ vào các triệu chứng của một vài rối loạn có liên quan đến lo lắng, chủ
đề cái chết hiện lên khá rõ.
Khi một đứa trẻ trải nghiệm rối loạn lo âu chia cách, chúng
thường gắn sự
khiếp sợ mất mát một hình tượng gắn bó quan trọng trong cuộc sống - như cha
mẹ hoặc thành viên trong gia đình- với những mối đe doạ hay thảm kịch gây ra
bởi tai nạn giao thông, thiên tai hoặc bệnh tật hiểm nghèo.
Người có hành vi hay kiểm tra thái quá sẽ liên tục kiểm tra ổ
điện, bếp lò, ổ khóa nhằm nỗ
lực ngăn chặn các mối nguy hiểm hay chết chóc. Người có
chứng rửa tay cưỡng chế thường có mối bận tâm với các bệnh mạn tính và nguy
hiểm đến tính mạng.
Người có rối loạn hoảng loạn thường xuyên phải ghé bác sĩ vì họ sợ
mình sẽ chết do đau tim bất cứ lúc nào. Trong khi đó, người có các rối loạn
về triệu chứng tâm thể, kể cả những người được chẩn đoán với rối loạn hay nghi
ngờ mình mang bệnh nào đó, sẽ thường xuyên đề nghị được kiểm tra sức khoẻ và chụp
quét toàn thân nhằm xác định các bệnh nghiêm trọng.
Cuối cùng là các ám sợ thường được mô tả là gắn với nỗi sợ thái
quá trước độ cao, nhện, rắn, hoặc máu – tất cả đều gắn kết với cái chết. Các
phản ứng ám sợ khi nhìn thấy nhện, ví dụ, thường bao gồm hành động như nhảy, la
hét và run rẩy. Một số nhà
nghiên cứu cho rằng, các hành động trên thực ra đại diện cho các phản ứng hợp
lý khi đối diện trước mối đe dọa lớn hơn, như nhìn thấy một người mang theo vũ
khí.
Cái chết tiềm ẩn
Các bằng chứng cho
giả thuyết TMT xuất phát từ những nghiên cứu chứng minh rằng lo lắng về cái
chết có thể làm tăng các phản ứng mang tính lo âu và ám sợ.
Những nghiên cứu này
dùng kĩ thuật nổi
tiếng “Mortality salience induction – Dẫn dắt vào sự hạn hữu
của cuộc sống” để xem xét nỗi lo âu về cái chết ở những người có rối loạn
lo âu. Kĩ thuật này yêu cầu người tham
gia viết lại những cảm xúc trỗi dậy khi họ nghĩ về cái chết của chính mình,
đồng thời ghi lại chi tiết hình dung của họ những gì sẽ xảy ra khi họ hấp hối
và qua đời.
Ám sợ nhện khi đi
kèm với kĩ thuật trên, khi so với ám sợ không đi kèm việc nhắc nhớ về cái chết, sẽ tạo
phản ứng mạnh hơn khi nhìn thấy nhện ví dụ như tránh né việc nhìn vào hình
ảnh có liên quan tới nhện. Người rửa tay thái quá cũng sẽ dành nhiều thời gian
hơn để rửa tay và dùng nhiều khăn giấy hơn khi bị kích thích với cái chết.
Tương tự như vậy, người
có ám sợ xã hội mất nhiều thời gian hơn để tham gia tương tác với bên
ngoài. Sau khi được nhắc về cái chết, họ sẽ đánh giá những khuôn mặt hạnh phúc
cũng như giận dữ mang tính đe dọa nhiều hơn – vì chúng biểu thị sự đánh
giá- thay vì chỉ là những khuôn mặt trung tính.
Vậy nỗi sợ chết có bình thường hay không?
Khi hiểu được rằng chúng ta rồi cũng sẽ chết ở một thời điểm nào
đó, lo âu về cái chết sẽ chỉ đơn giản là một trải nghiệm thường gặp của cuộc
đời con người. Với nhiều người trong số chúng ta, nghĩ về cái chết có thể khơi
gợi các nỗi sợ chia ly, mất mát, đau đớn, cam chịu và lo âu khi phải bỏ người
chúng ta yêu thương lại phía sau.
Theo thuyết TMT, thật ra nỗi sợ này có sức mạnh để khích lệ ta
sống một cuộc đời trọn vẹn. Nó khuyến khích ta trân trọng những người ta yêu
thương, tạo nên những kỉ niệm lâu dài, theo đuổi niềm hi vọng và những ước mơ, đồng
thời khơi phá những tiềm năng nơi bản thân.
Nỗi sợ chết chỉ trở nên bất thường khi nó là nền tảng tạo nên
những suy nghĩ, hành vi bệnh lý ảnh hưởng tới đời sống thường ngày. Nhiều người
ám ảnh thái quá việc rửa tay hay kiểm tra sẽ dành
phần lớn thời gian trong ngày để thực hiện những hành vi mang tính nghi
thức được tạo ra để làm giảm sự đe doạ từ bụi bẩn, vi khuẩn, lửa, đột nhập hoặc
bất kỳ mối nguy nào có thể làm hại họ cùng người thân.
Tương tự, người với các rối loạn ám sợ có thể làm mọi cách để
tránh né những gì họ sợ và phản ứng thái quá, đau đớn khi phải đối diện với nó.
Khi suy nghĩ và hành vi dẫn đến khiếm khuyết chức năng, lo âu không còn được
nhìn nhận là bình thường nữa.
Điều trị cho các rối loạn khác nhau, ví như liệu pháp nhận thức
hành vi, cần kết hợp với nhiều phương pháp mới để đề cập trực tiếp tới lo âu về
cái chết. Nếu thiếu đi những hướng tiếp cận mới, hình ảnh về cái chết sẽ mãi ám
ảnh họ trong
suốt cuộc đời, cho tới tận đến khi mọi chuyện đã quá muộn màng.
Dịch A.T-Hành Lang Tâm Lý
Cc
Trả lờiXóa