 |
| Thaler, người kết hợp tâm lý học và kinh tế học |
10/10/2017
Jay L. Zagorsky-Tựa đề đã được người dịch điều chỉnh, tựa đề
gốc: “Economist who helped behavioral ‘nudges’ go mainstream wins Nobel”
Giải
thưởng Nobel Kinh tế năm 2017 vừa được trao cho TS. Richard Thaler thuộc ĐH Chicago
vì những công trình của ông trong ngành kinh tế học hành vi, một ngành kết hợp
giữa kinh tế và tâm lý học.
Dù giải thưởng dành cho ông không hoàn toàn bất
ngờ, ông đã sớm có tên trong danh sách đề cử, nó vẫn nhấn mạnh tầm quan trọng của
việc tích hợp hành vi thực tế của con người vào tư duy kinh tế. Nó đánh dấu lần
thứ hai một nhà tiên phong trong lĩnh vực kinh tế hành vi, một lĩnh vực đang
bùng nổ - dù vài thập kỷ trước còn chưa tồn tại – dành được giải Nobel, người đầu
tiên là nhà tâm lý học Daniel Kahneman vào năm 2002.
Dù khó tin nhưng trước khi những học giả trên
xuất hiện, nhiều nhà kinh tế cho rằng chúng ta hành xử như nhân vật Spock trong
“Star Trek”. Con người được xem như những bộ máy tính toán lý trí một cách hoàn
hảo, luôn nhìn thông tin và đưa ra những lựa chọn chính xác nhất. Tuy nhiên, chỉ
cần một cách nhìn thông thường nhất về thế giới thực cũng có thể cho thấy đây
không phải là một giả định đúng đắn.
Vậy Thaler là ai và tại sao những công trình của
ông lại quan trọng?
Ảnh
hưởng của Thaler
Richard Thaler sinh năm 1945 tại East Orange,
New Jersey. Ông theo học tại trường Case Western và ĐH Rochester, nơi ông nhận
bằng Tiến sĩ Kinh tế năm 1974.
Luận văn tiến sĩ của ông đưa ra một trong những ước
tính đầu tiên về giá trị của việc cứu một sinh mạng, phép
tính được chính phủ và các doanh nghiệp dùng để xác định số tiền họ cần phải
chi trả nhằm phòng tránh thiệt hại về nhân mạng. Ví dụ, khi một chính phủ xem
xét chi phí mà các quy định về quản lý chất lượng không khí ảnh hưởng đến doanh
nghiệp, họ sẽ so sánh giữa mức phí thiệt hại và giá trị nhân mạng được đảm bảo
khi các thay đổi được thực thi.
Thaler ước tính một mạng sống được cứu sẽ đáng
giá US$200,000 vào
năm 1967, tức là khoảng 1.5 triệu đô vào năm 2017. Hiện nay, các cơ quan chính
phủ đánh giá nhân mạng cao hơn 5 đến 6 lần so
với mức trên.
Thaler có thể được biết đến nhiều nhất qua cuốn
sách nổi tiếng “Nudge,” mà
ông cùng viết với GS luật Harvard Cass Sunstein. “Nudge” được xem đã truyền cảm
hứng cho cựu thủ tướng Anh David Cameeron trong việc thành lập Nhóm
Nội quan Hành vi (Behavioral Insights Team), một nhóm chuyên
trách ứng dụng các nguyên lý tâm lý để làm tăng tính hiệu quả của các dịch vụ
công. Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama cũng thiết lập một
nhóm tương tự tại Nhà Trắng.
Thaler và Sunstein cho rằng con người không
nên bị ép buộc hành động bởi luật lệ hay cấm đoán. Thay vào đó, cách tốt nhất
là sử dụng các can thiệp nhỏ, hay khích lệ, để đưa ra lựa chọn đúng đắn. Hai
ông đưa ra các ví dụ như việc đặt các loại thức ăn có lợi cho sức khoẻ ở những
chỗ dễ thấy và dễ lấy, đồng thời để các lựa chọn không tốt cho sức khoẻ ra khỏi
tầm mắt. Bằng việc giúp chúng ta dễ dàng lựa chọn, việc di chuyển chỗ đặt thực
phẩm sẽ làm giảm mức tiêu thụ các loại thức ăn vặt
Một ví dụ khác là việc để điều khoản tự động
tiết kiệm hưu trí thành lựa
chọn mặc định khi một người bắt đầu một công việc mới.
Điều này có nghĩa là các nhân viên mới cần phải làm thủ tục để ngưng tiết kiệm
hưu trí thay vì phải làm thủ tục để bắt đầu tiết kiệm. Kết quả là sẽ có nhiều
nhân viên tham gia tiết kiệm hưu trí hơn.
Cụ thể hơn, VIện hàn lâm Khoa học Hoàng gia
Thuỵ Điển chọn Thaler vì đóng góp của ông trong
ba lĩnh vực: “lý trí hữu hạn” (limited rationality), “cảm
xúc xã hội” (social preferences) và “thiếu khả năng tự kiểm soát (lack of
self-control).
Những giới hạn trong lý lẽ
Thaler chỉ ra rằng vì con người thường không
thể giải quyết nhiều vấn đề kinh tế trong cuộc sống, chúng ta thường sử dụng
các nguyên tắc chung đơn giản. Tuy nhiên, những nguyên tắc tối giản đó có thể dẫn
đến những lựa chọn kì lạ và đôi khi lại tiêu cực.
Kế
toán tinh thần (mental accounting) là một hiện tượng có
các lựa chọn kì lạ mà Thaler là người đầu tiên nhận diện. Do các vấn đề tài chính
trong cuộc sống chúng ta quá phức tạp, chúng ta thường tự mình phân tiền bạc
vào các khoản khác nhau trong tâm trí và chỉ tiêu những khoản tiền có trong từng
khoản.
Ví dụ,Thaler
mô tả một cặp vợ chồng mới nhận được 300 đô tiền mặt đền
bù thiệt hại do hãng hàng không làm thất lạc hành lý của họ. Hai người liền lấy
300 đô đó và chi cho một bữa tối sang trọng. Họ vung tay cho bữa tối chỉ vì
trong suy nghĩ, họ xem 300 đô đó là một khoản tiền có được do may mắn. Tuy
nhiên, nếu tiền lương cả năm của họ được tăng tổng cộng 300 đô, khả năng cao họ
sẽ không chi tiêu nó cho việc ăn uống mà thay vào đó trong tinh thần, sẽ phân
khoản tiền trên vào chi tiêu cho việc thuê nhà và các khoản hoá đơn khác.
Đưa cảm xúc vào trong kinh tế học
Ông cũng được nhận giải Nobel cho đóng góp của
mình vào cảm xúc và công bằng xã hội.
Thaler,
cùng với đồng tác giả Kahneman và nhà kinh tế học người Canada Jack Knetsch, vào
năm 1986 đã chứng minh khách hàng không đồng tình với việc các công ty cố gắng
tối đa hoá lợi nhuận trong mọi hoàn cảnh. Ví dụ, khi có bão tuyết, mọi người
thường không đồng ý với việc các cửa hàng sẽ tăng giá xẻng xúc tuyết, ngay cả
khi nhu cầu theo tự nhiên thường sẽ tăng khi có tuyết rơi dày. Thaler cùng các
tác giả đã cho thấy khách hàng thường sẽ ‘trừng phạt’ các doanh nghiệp nếu họ
tăng giá. Đây là một kết quả bất ngờ do nó cho thấy các doanh nghiệp cố gắng tối
đa hoá lợi nhuận ngắn hạn, như nhiều nơi vẫn hay làm, sẽ phải chịu những thiệt
hại lâu dài nếu khách hàng cho rằng họ đang hành xử một cách thiếu công bằng.
Đóng góp này vẫn còn hữu dụng đến tận ngày nay
khi nó giúp nắm bắt phản ứng của khách hàng khi các công ty thuốc muốn
đẩy giá thuốc được cho phép kê đơn cao hơn và với các doanh
nghiệp muốn
lợi dụng tăng giá sau các trận bão. Thaler chỉ ra rằng cảm
xúc, như cảm giác về tính công bằng, đóng vai trò rất quan trọng tuy nhiên hay
bị bỏ qua trong lĩnh vực kinh tế.
Trả tiền để tự kiểm soát
Lĩnh vực thứ ba được Viện hàn lâm Thuỵ Điển
công nhận là đóng góp của Thaler và nhà kinh tế Hersh Shefrin trong ý tưởng về
khả năng tự kiểm
soát.
Các nhà kinh tế nhận thấy chúng ta hay chi tiền
cho việc tránh đưa ra các lựa chọn tồi tệ hay để tránh vướng vào các kiểu hành
vi tiêu cực. Ví dụ, Thaler và Shefrin viết, nhiều người “trả tiền để đến các ‘các
khu nghỉ dưỡng dành cho người thừa cân’, các khu nghỉ dưỡng cam kết
không phục vụ đồ ăn cho khách hàng”
Chúng ta không chỉ trả tiền để tự kiểm soát mà
còn tạo ra những quy định cá nhân nhằm đảm bảo bản thân không đi quá các giới hạn
do chính mình đặt ra. Ví dụ, những người hút thuốc thường sẽ mua thuốc lá theo
gói thay vì theo cây. Điều này đảm bảo việc hút ít hơn mỗi ngày dù họ phải trả
nhiều tiền hơn vị chi trên mỗi điếu thuốc.
Đóng góp của Thaler trong việc tự kiểm soát
ngày càng trở nên quan trọng khi internet và dịch vụ giao hàng tức thì ngày
càng tạo ra nhiều cách tiếp cận dễ dàng và không phải chờ đợi với
các loại sản phẩm ‘cám dỗ’ khác nhau. Việc hiểu cách con người vận
hành sẽ đem đến các chính sách công tốt hơn giúp đạt đến cùng một mục tiêu mà
không phải tiêu tốn tiền của mọi người.
Tất cả tuỳ thuộc vào chúng ta
Giải thưởng trị giá 9 triệu kronor Thuỵ Điển,
theo tỉ giá hiện hành tương đương với 1,1 triệu đô. Không may cho Thaler, do
ông là người Mỹ, toàn
bộ giải thưởng sẽ bị đánh thuế thu nhập – trừ khi ông dùng nó để làm
từ thiện.
Khi
được hỏi về việc ông sẽ dùng số tiền này như thế nào, Thaler
trả lời: “Đây là một câu hỏi khá hài hước… Tôi sẽ cố xài nó càng phi lý càng tốt”.
Giải Nobel Ghi danh trong Khoa học Kinh tế, giải
thưởng duy nhất không được thành lập trong di chúc của Alfred Nobel, cũng mang
lại uy tín rất lớn cho người nhận giải. Nhà kinh tế Friedrich Hayek, từng được nhận
giải vào năm 1974, cho rằng nó dành cho cá nhân có “ảnh hưởng lên công chúng:
các chính trị gia, nhà báo, công chức và tất cả mọi người.”
Ngoài những ảnh hưởng này tại sao chúng ta cần
quan tâm đến vấn đề trên? Danh
sách những người từng được nhận giải Nobel kinh tế có rất
nhiều nhà khoa học có những đóng góp tuyệt vời cho kinh tế học nhưng những ảnh
hưởng liên quan đến cuộc sống của những người bình thường từ các đóng góp đó lại
rất mờ nhạt.
Các đóng góp của Thaler, tuy vậy, lại trực tiếp
chạm đến gần như mọi người. Các nghiên cứu ban đầu của ông giúp cứu người. Các
nghiên cứu về sau lại giúp mọi người tiết kiệm tiền hưu và giúp chúng ta thoát
khỏi những khuynh hướng tiêu cực nhất của bản thân. Viện Hàn lâm Thuỵ Điển đã rất
chính xác khi dành giải thưởng này cho các đóng góp của ông.
Link
nguồn: https://theconversation.com/economist-who-helped-behavioral-nudges-go-mainstream-wins-nobel-85430
Dịch: Hành Lang Tâm Lý
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét