TÂM LÝ HỌC VỀ FACEBOOK

Facebook và tâm lý

Với hơn một tỉ người sử dụng, Facebook đang thay đổi cuộc sống xã hội của toàn thể nhân loại. Các nhà phê bình vẫn đang cân nhắc những tác động của hiện tượng này mang lại, nó mang chúng ta lại gần nhau hay đang đào sâu khoảng cách? Các nhà tâm lý học cũng có những câu trả lời cho riêng mình – danh sách tìm kiếm trên Google Scholar cho thấy hơn 27000 tài liệu tham khảo có “Facebook” trong tiêu đề. Những nghiên cứu thường tìm hiểu mối liên hệ giữa việc sử dụng Facebook và nhân cách, đồng thời kiểm tra xem liệu mạng xã hội giảm nhẹ hay thúc đẩy sự cô đơn. Lượng dữ liệu mới xuất hiện một cách choáng ngợp nhưng đa phần lại mâu thuẫn với nhau. Sau đây là một số thông tin tâm lý học về Facebook (các bạn có thể tìm nghiên cứu liên quan bằng cách click vào các đường dẫn có màu chữ khác):

Ai sử dụng Facebook?

Theo một khảo sát trên một ngàn người, “phụ nữ, thanh niên, và người chưa kết hôn là những người sử dụng Facebook nhiều nhất”. Về khía cạnh nhân cách, một nghiên cứu trên 1000 người Úc cho thấy “người sử dụng Facebook thường hướng ngoại, ái kỷ nhiều hơn, ít tận tâm nhưng cũng ít cô đơn hơn những người không sử dụng”. Một nghiên cứu về sử dụng Facebook (FB) thực tế trên hơn một trăm sinh viên cho thấy nhân cách là yếu tố tác động quan trọng hơn giới và kinh nghiệm sử dụng FB, những người có số điểm lo âu – nhạy cảm (neuroticism - theo trắc nghiệm nhân cách 5 yếu tố) cao thường dành nhiều thời gian hơn để sử dụng FB. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng phát hiện người hướng ngoại có nhiều bạn trên FB hơn người hướng nội (“10% người trả lời có số điểm hướng ngoại cao nhất có trung bình nhiều hơn 484 người bạn so với 10% người trả lời có số điểm hướng ngoại thấp nhất”).

Người dùng Facebook

Các nghiên cứu khác bổ sung: tính nhút nhát có mối liên hệ với việc sử dụng FB thường xuyên. Tương tự, một nghiên cứu vào năm 2013 phát hiện rằng sự âu lo (bên cạnh việc sử dụng cần sa và chất có cồn) giúp dự đoán khả năng bám dính cảm xúc vào FB.

Cũng có bằng chứng cho rằng nhiều người dùng FB nhằm liên kết với những người xung quanh với những mục đích đặc biệt, ví dụ những bệnh nhân tiểu đường dùng FB để chia sẻ thông tin và kinh nghiệm, đồng thời những người có chứng tự kỷ đặc biệt thích tham gia tương tác thông qua FB cùng những mạng lưới trực tuyến khác.

Tại sao có người dùng Twitter và có người dùng Facebook?

Đa phần mọi người sử dụng Facebook “nhằm giao tiếp và liên hệ tức thời với bạn bè” (thay vì chia sẻ hình ảnh, giữ liên lạc như ta vẫn nghĩ!), nhưng tại sao lại sử dụng FB thay vì Twitter? Một nghiên cứu vào năm 2014 cho rằng việc này có liên quan đến tính ái kỷ, tuy nhiên, tác động này lại phụ thuộc vào độ tuổi của người sử dụng: những sinh viên có tính ái kỷ thường thích dùng Twitter, trong khi những người trưởng thành có tính ái kỷ lại thích dùng FB hơn. Những nghiên cứu khác còn tìm ra mối liên kết rất thú vị giữa nhân cách và lý do sử dụng FB. Những người cho rằng mình dùng FB như một công cụ thông tin (thay vì công cụ giao tiếp xã hội) thường có điểm số cao ở yếu tố lo âu – nhạy cảm, xã giao, hướng ngoại và tính cởi mở, tuy nhiên họ có điểm tận tâm và “nhu cầu nhận thức” thấp. Các nhà nghiên cứu dự đoán rằng việc sử dụng FB để tìm kiếm và chia sẻ thông tin ở một số người có thể là cách né tránh những nguồn thông tin mang tính đòi hỏi nhận thức cao hơn, ví dụ như bài báo khoa học và xã luận báo chí. Nghiên cứu trên cũng phát hiện việc những người có điểm xã giao, lo âu – nhạy cảm và hướng ngoại cao sẽ thích sử dụng FB hơn, trong khi những người có điểm “nhu cầu nhận thức” cao sẽ ưa chuộng Twiter hơn.

Chúng ta chia sẻ những thông tin gì về bản thân trên Facebook?

FB xem ra là cách thức hoàn hảo để giới thiệu “phiên bản tuyệt mỹ” của bạn với thế giới. Tuy nhiên, một phân tích thực hiện trên trang FB của hơn 200 người tại Đức và Mỹ cho thấy những người tham gia thường phản ánh nhân cách thực của mình thay vì cái tôi lý tưởng của họ, một nghiên cứu khác phát hiện rằng những người thường được đánh giá là thân thiện ngoài đời cũng được đánh giá tương tự khi dựa trên trang FB của họ. Những thứ bạn “like” trên FB cũng có ý nghĩa. Một nghiên cứu cho thấy việc phân tích lượt “like” của bạn bằng chương trình máy tính có thể giúp tạo ra một hồ sơ thông tin về nhân cách còn chính xác hơn những gì bạn bè và họ hàng ghi nhận.

Riêng tư trên Facebook

Nếu trang FB cá nhân bộc lộ cái tôi thật của chúng ta, điều này hẳn sẽ dấy lên những vấn đề về quyền riêng tư. Một nghiên cứu vào năm 2013 cảnh báo rằng các ông chủ thường lần mò vào FB của các ứng viên và đánh giá những bức hình ăn nhậu như “tín hiệu xấu”, họ có thể xem đó là những dấu hiệu cho thấy ứng viên thiếu sự tân tâm (thực tế nghiên cứu cho thấy các bức ảnh như vậy có liên hệ tới mức hướng ngoại cao chứ không phải mức tận tâm thấp).

Các nhà nghiên cứu khác lại đặc biệt tìm hiểu cách thức nhân cách liên hệ tới những nội dung mọi người đăng lên FB. Một nghiên cứu vào năm 2014 cho thấy "mức độ ái kỷ cao có liên hệ tới việc tự bộc lộ nhiều và nội dung tự tôn bản thân trong những thông điệp trên. Đồng thời, những người có nhu cầu “thuộc về” cao cũng sẽ bộc lộ nhiều thông tin thân mật hơn". Một nghiên cứu khác cũng cho biết những người cô đơn thường chia sẻ nhiều thông tin riêng tư nhưng lại ít bày tỏ ý kiến cá nhân hơn.

Bạn cũng có thể muốn cân nhắc những bạn bè bạn có trên FB – nghiên cứu cho thấy  mức độ thu hút và những thông điệp bạn bè để lại trên tường FB sẽ tác động đến cách người khác nhìn nhận trang FB của bạn. Bạn cũng nên để ý về mặt số lượng – tuy khá nghịch lý nhưng nghiên cứu cho thấy con số bạn bè “khổng lồ” có thể dẫn tới những ghi nhận tiêu cực về hình ảnh của bạn.

Cuối cùng, chúng ta đã biết rằng các chủ doanh nghiệp thường khó chịu trước những cảnh tiệc tùng, ngoài ra, bạn còn thể hiện điều gì qua những tấm hình đại diện của mình? Nó có thể cung cấp thông tin về nền văn hóa của bạn, một nghiên cứu vào năm 2012 cho thấy người Đài Loan thường đăng hình cá nhân với góc rộng, chứa cả người và khung cảnh trong khi người Mỹ thường thích để hình cận cảnh với gương mặt chiếm phần lớn diện tích khung hình. Hình FB đồng thời cũng chia sẻ mối quan hệ tình cảm hiện tại của bạn. Khi bạn cảm thấy bất an về cảm xúc của người yêu mình, bạn thường thể thể hiện công khai mối quan hệ của mình nhiều hơn thông qua hình ảnh.

Còn một việc, trong trường hợp bạn còn băn khoăn, tất nhiên, những người đăng nhiều hình “tự sướng” có thể có tính ái kỷ cao hơn.

Facebook có khiến chúng ta buồn bã hay cô đơn không?

Đây có lẽ là câu hỏi hóc búa thu hút nhiều bài báo và sách chuyên ngành. Một nghiên cứu vào năm 2012 đã tiếp cận vấn đề trên bằng phương pháp thực nghiệm. Một nhóm người được yêu cầu đăng cập nhật trên FB nhiều hơn bình thường trong vòng 1 tuần – điều này cuối cùng khiến họ cảm thấy bớt cô độc và liên kết nhiều hơn với bạn bè của mình. Tương tự, một khảo sát thực hiện trên 1000 người sử dụng FB cho thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội và việc có nhiều cảm giác thuộc về hơn, đồng thời họ còn thấy tự tin hơn trong việc bắt nhịp với bè bạn, đặc biệt ở những người có lòng tự trọng (tự tín – self esttem) thấp. Một nghiên cứu khác vào năm 2010 phát hiện việc những sinh viên nhút nhát sử dụng FB sẽ cảm thấy gần gũi hơn với bạn bè (trên FB) của mình và có cảm giác được hỗ trợ xã hội nhiều hơn. Kết quả tương tự cũng được ghi nhận trong một nghiên cứu vào năm 2013, trong đó cho rằng cảm giác liên kết trên FB có liên hệ tới “mức trầm cảm và lo âu thấp cùng cảm nhận thỏa mãn nhiều hơn với cuộc sống”, đồng thời FB “có thể đóng vai trò như một phương tiện xã hội riêng biệt… mang một loạt những hệ quả tâm lý tích cực.” Một báo cáo mới đây cũng ghi nhận việc FB giúp phục hồi các mối quan hệ lâu năm.

Giao tiếp ngày nay

Tuy nhiên, cũng có những bằng chứng về ảnh hưởng tiêu cực của FB. Một nghiên cứu vào năm 2013 nhắn tin hỏi các nghiệm thể trong suốt một ngày, liệu họ cảm thấy như thế nào trước và sau khi sử dụng FB. Các nhà nghiên cứu chia sẻ, "Sử dụng FB tại một thời điểm càng nhiều thì trong lần hỏi tới, cảm giác của nghiệm thể sẽ càng tệ hơn” [đồng thời] qua hai tuần, nghiệm thể sử dụng FB càng nhiều bao nhiêu thì mức độ hài lòng với cuộc sống sẽ giảm đi bấy nhiêu.”

Các kết quả khác còn tô đậm sự khác biệt hơn nữa. Nghiên cứu năm 2010 (không chỉ tập trung vào FB) cho thấy việc sử dụng internet nhằm kết nối với bạn bè hiện tại có liên hệ đến việc giảm thiểu sự cô đơn, nhưng nếu sử dụng nhằm kết nối với người lạ (những người chỉ biết qua mạng) thì có tương quan với cô đơn nhiều hơn. Khảo sát trên những người trưởng thành mang chứng tự kỷ cho thấy sử dụng mạng xã hội trực tuyến (kể cả FB) liên hệ đến việc có nhiều tình bạn thân thiết hơn, nhưng chỉ những mối quan hệ ngoài đời mới có tác dụng giảm thiểu cảm giác cô độc.

FB cũng có thể gây ra ghen tức. Năm 2012, các nhà nghiên cứu phát hiện những người dành nhiều thời gian trên FB sẽ cảm thấy người khác hạnh phúc hơn mình và cuộc đời sao lắm bất công. Tương tự, một nghiên cứu thực hiện trên hàng trăm sinh viên cho thấy thời gian sử dụng FB đi đôi với cảm giác ghen tuông. Một nghiên cứu trong năm qua còn kết luận "nhiều người sẽ cảm thấy thất vọng sau khi dành nhiều thời gian trên FB vì họ cảm nhận tiêu cực khi so sánh bản thân với người khác." Tuy nhiên, một nghiên cứu mới (về mạng xã hội nói chung, chứ không chỉ FB) cho thấy người “ghiền” FB không bị căng thẳng nhiều hơn mức trung bình, nhưng lại cảm nhận cảm giác căng thẳng nơi người khác nhiều hơn.

Facebook ảnh hưởng đến học tập?

Facebook có làm ảnh hưởng đến học tập không?

Đây lại là một vấn đề nổi cộm khác được báo chí cùng những nhà bình luận xã hội đề cập. Một phân tích trên điểm số và thời gian sử dụng FB trên gần 4000 sinh viên Hoa Kỳ cho thấy sinh viên càng sử dụng mạng xã hội để giao tiếp nhiều bao nhiêu thì điểm số của các bạn càng thấp bấy nhiêu (tất nhiên là có thể có nhiều yếu tố nguyên nhân riêng rẽ bên dưới mối liên hệ này). Tuy nhiên không phải cách sử dụng FB của mọi người đều giống nhau – nghiên cứu cho thấy sử dụng FB để thu thập và chia sẻ thông tin trên thực tế có liên hệ đến điểm số cao hơn. Khảo sát trên 200 sinh viên cũng cho thấy những bạn “nghiện” FB thường có điểm học tập thấp, nhưng cũng cần ghi nhận đây không phải là mối liên hệ nguyên nhân – kết quả. Nhưng một nghiên cứu khác của ĐH Chicago, bao gồm một dữ liệu chiều dọc đáng tin cậy, lại cho thấy không có bằng chứng ủng hộ mối liên hệ giữa việc sử dụng FB và điểm thấp. FB lại có thêm thông tin tích cực khi nghiên cứu mới đây cho thấy FB, cùng những công cụ mạng xã hội khác, có thể mang lại những lợi ích về nhận thức nơi người cao tuổi.

Cuối cùng là một số nghiên cứu đáng chú ý khác:

·                     Facebook có luật bất thành văn

·                     Xem trang Facebook của chính mình giúp làm tăng lòng tự trọng

·                     Cảm xúc có tính lây lan trên Facebook (đây là nghiên cứu gây tranh cãi mới đây khi FB điều khiển trang cập nhật của người dùng mà không thông báo)

·                     Cả nam và nữ đều mong muốn làm quen với những người có ảnh đại diện thu hút

·                     Có nhiều lí do khiến mọi người đăng những thứ khiến bản thân phải hối tiếc về sau, trong đó có việc đăng những thông tin khi họ đang có nhiều cảm xúc hoặc đang hiểu lầm những người mình quen biết. 

http://digest.bps.org.uk/2015/01/the-psychology-of-facebook-digested.html